Εφικτές λύσεις, με όραμα, για το κέντρο

Την πρώτη «ολιστική» προσέγγιση του ζητήματος δίνει διυπουργικό πόρισμα, προϊόν της ομάδας «Δράση για την Αθήνα»

Της Μαρίας Δεληθανάση

Το πρώτο διυπουργικό πόρισμα για το ιστορικό και εμπορικό κέντρο της Αθήνας βρίσκεται εδώ και 15 ημέρες στα γραφεία των υπουργών Προστασίας του Πολίτη, Εσωτερικών, Εργασίας, Υγείας, Οικονομίας, Οικονομικών, Περιβάλλοντος, Πολιτισμού. Προϊόν της άτυπης ομάδας εργασίας «Δράση για την Αθήνα» συμπυκνώνει την τεχνογνωσία και τη δημιουργικότητα συμβούλων υπουργείων και υπηρεσιακών παραγόντων, εκπροσώπων της Τοπικής Αυτοδιοίκησης και εμπλεκομένων φορέων (μεταξύ τους και ΜΚΟ). Η «Δράση για την Αθήνα», ιδέα του υφ. Προστασίας του Πολίτη κ. Σπύρου Βούγια και των ανθρώπων του, αποτελεί την πρώτη «ολιστική» προσέγγιση του σοβαρού αυτού ζητήματος.


Οι λύσεις που προτείνονται είναι εφικτές, αλλά απαιτούν καλή οργάνωση των υπηρεσιών και πίστη στο όραμα. Γι' αυτό -όπως επισημαίνει ο βοηθός Συνήγορος του Πολίτη και καθηγητής εγκληματολογίας κ. Βασίλης Καρύδης- απαιτείται άμεση συγκρότηση ενός ολιγομελούς συντονιστικού οργάνου, που θα συγκεντρώσει τις επιμέρους αρμοδιότητες και θα κινητοποιήσει το ανθρώπινο δυναμικό.

Για τους αλλοδαπούς χωρίς νομιμοποιητικά έγγραφα ή προσωρινούς τίτλους συστήνεται η παροχή αδειών εργασίας όσο εργάζονται, ώστε να μειωθεί η εξουθενωτική εκμετάλλευσή τους από εργοδότες. Ο διαχωρισμός του δικαιώματος στην εργασία από την κατοχή άδειας παραμονής κρίνεται σκόπιμος, καθώς μεγάλος αριθμός αλλοδαπών δεν μπορεί να επιστρέψει στα κράτη προέλευσης.

Για τις ευάλωτες ομάδες (ανηλίκους, θύματα βασανιστηρίων, τράφικινγκ, οικογένειες) και τους Έλληνες αστέγους προτείνεται το μοντέλο των ΚΟΙΣΠΕ (Κοινωνικοί Συνεταιρισμοί Περιορισμένης Ευθύνης) που τους δίνουν τη δυνατότητα να απασχοληθούν παραγωγικά. Για την αντιμετώπιση του στεγαστικού προβλήματος συστήνεται η καταγραφή και αξιοποίηση δημοσίων, ιδιωτικών και εκκλησιαστικών ιδρυμάτων.

Τέλος, η χωροταξική μορφή της πόλης επείγει να αλλάξει ώστε να παύσει η ασυδοσία στις χρήσεις, να γίνουν επισκευές και αναπλάσεις ιδιωτικών και δημοσίων χώρων, αυστηρός έλεγχος Ελλήνων ιδιοκτητών οικημάτων που εκμεταλλεύονται στυγνά αλλοδαπούς και φοροδιαφεύγουν και να δοθεί προτεραιότητα στην προστασία της κατοικίας.


Παρεμπόριο - Διαφανής διαχείριση των κατασχεθέντων

Στις οδούς Ερμού, Πατρ. Γρηγορίου Ε΄, Αγ. Κων/νου, στις πλατείες Μοναστηρακίου, Ομονοίας, Βικτωρίας, στα πέριξ της ΑΣΟΕΕ, πλησίον των σταθμών ΜΕΤΡΟ και ΗΣΑΠ αναπτύσσεται το παρεμπόριο, που ασκείται κυρίως -αλλά όχι μόνο- από αλλοδαπούς, και ο τζίρος του οποίου ανέρχεται σε 7-10 δισ. ευρώ. Το παρεμπόριο αποτελεί ένα σύνθετο κοινωνικό πρόβλημα: απώλεια εσόδων για το κράτος, κερδών για τους καταστηματάρχες, αλλά ταυτόχρονα και μοναδικό μέσο επιβίωσης για χιλιάδες άτομα, τα οποία εάν στερηθούν αυτή τη δυνατότητα θα στραφούν προς άλλες παράνομες δραστηριότητες. Η πλειονότητα των προϊόντων εισέρχεται μέσω Ιταλίας, οπότε αποκλείονται τελωνειακοί έλεγχοι. Όσο για τους καταστηματάρχες, στο πόρισμα διατυπώνονται επιφυλάξεις για τους ισχυρισμούς «των προέδρων εμπορικών καταστημάτων ότι ο τζίρος έχει πέσει λόγω των μικροπωλητών. Οι ίδιοι εξάλλου δεν δέχονται ελέγχους από την Υπηρεσία Ειδικών Ελέγχων»...

Καταρχάς συστήνεται η καταγραφή του αριθμού των μικροπωλητών, του νομικού καθεστώτος τους (από ελέγχους έχει διαπιστωθεί ότι η πλειοψηφία είναι αιτούντες πολιτικό άσυλο, οπότε δεν μπορούν καν να συλληφθούν σαν παράνομοι) και των προϊόντων που πωλούν. Στη συνέχεια προτείνεται διαφανής διαχείριση των κατασχεθέντων και όχι καταστροφή τους - με εξαίρεση τα κλεψίτυπα CDs. Συστήνεται η θέσπιση ενός συστήματος δήμευσης και επεξεργασίας των προϊόντων (τοποθέτηση ετικέτας ώστε να γίνεται σαφές πως πρόκειται για προϊόν κατάσχεσης) προκειμένου στη συνέχεια να δίνονται προς πώληση σε καταγεγραμμένους απόρους στο πλαίσιο προνοιακής πολιτικής. Προϋπόθεση για την πώληση απομιμήσεων ακριβών εταιρειών (που αποτελούν μικρό μέρος των εμπορευμάτων) είναι η συναίνεση των ενδιαφερομένων. Όπως ειπώθηκε στην Επιτροπή - θα μπορούσε να γίνει μόδα με κέρδος για τους απόρους η πώληση προϊόντων «fake» («πλαστό»)...

Κατά δεύτερον, προκειμένου να βρεθεί διέξοδος στο πρόβλημα επιβίωσης των αλλοδαπών μικροπωλητών, προτείνεται ο καθορισμός και χωροθέτηση «πολυπολιτισμικών αγορών» (σε σημεία του κέντρου και με την εμπλοκή του δήμου Αθηναίων), όπου δεν θα πωλούνται πλαστά προϊόντα αλλά νόμιμα και προϊόντα που θα κατασκευάζουν οι ίδιοι συμπεριλαμβανομένων παραδοσιακών φαγητών τους.

Κτίρια

Αμεση θεσμοθέτηση των χρήσεων γης

Το υπ. Προστασίας του Πολίτη προσανατολίζεται σε πλήρη καταγραφή των στοιχείων ιδιοκτησίας των κτιρίων στο κέντρο της Αθήνας. Για τα δημόσια διατηρητέα κτίρια σχεδιάζεται αξιοποίηση με αναπλάσεις. Για τα ιδιωτικά διατηρητέα προτείνεται χρηματοδότηση εργασιών αποκατάστασης-επισκευής από το Ειδικό Περιφερειακό Ταμείο Ανάπτυξης. Στα παραδοσιακά προτείνεται η χορήγηση χαμηλότοκων, μακροπρόθεσμων δανείων στους ιδιοκτήτες. Σε ιδιωτικά κτίρια που ενοικιάζονται σε αλλοδαπούς με μη νόμιμες διαδικασίες και ληστρικά ενοίκια, αφού βρεθούν οι ιδιοκτήτες θα αναλάβει ο ΣΔΟΕ.

Αμεση χαρακτηρίζεται η ανάγκη καθορισμού χρήσεων γης από το υπ. Περιβάλλοντος, ώστε να εκλείψουν οι συνέπειες της ασυδοσίας των χρήσεων και να δοθεί προτεραιότητα στην προστασία της κατοικίας. Οπως τονίζεται στο πόρισμα «η νομοθεσία για τη σφράγιση καταστημάτων έχει αρκετά ”παράθυρα” που χρησιμοποιούνται χωρίς φειδώ για πελατειακές σχέσεις». Το Γραφείο Ιστορικού Κέντρου Αθηνών γνωμοδοτεί μεν για τις χρήσεις γης σε Πλάκα, Θησείο, Μεταξουργείο, Ψυρρή, Εμπορικό Τρίγωνο, Εξάρχεια και περιμετρικά του Μετς, αλλά από το 1991 δεν έχει δικαίωμα ελέγχου και σφράγισης χρήσεων. Η αρμοδιότητα μεταβιβάσθηκε στον δήμο Αθηναίων που περιορίσθηκε σε αυστηρά εισπρακτική πολιτική στα κέντρα υγειονομικού ενδιαφέροντος. Γι’ αυτό προτείνεται επιστροφή της αρμοδιότητας ελέγχου και σφράγισης στο Γρ. Ι.ΚΕ.Α. και η ενίσχυση της εφαρμογής πρακτικών μέτρων, όπως διακοπή παροχής ρεύματος κ.ά.

Τροποποίηση

Η αλλαγή του νομοθετικού πλαισίου για τα εκδιδόμενα άτομα το 1999 είχε ως αποτέλεσμα από τους μέχρι τότε 230 οίκους ανοχής του δήμου Αθηναίων, μόνο τρεις να έχουν άδεια εγκατάστασης και χρήσης. Οι συνέπειες υπήρξαν σαρωτικές όσον αφορά τη δημόσια υγεία, την ασφάλεια των εργαζομένων, τα τέλη που δεν εισπράττονταν, την ανυπαρξία ελέγχου. Η απαράδεκτη κατάσταση ενισχύθηκε από την ανθρώπινη δουλεία του trafficking. Γι’ αυτό προτείνεται η τροποποίηση του Ν.2734/1999 (περί εκδιδομένων προσώπων) και του Ν. 3064/2002 (περί καταπολέμησης της εμπορίας ανθρώπων και αρωγής στα θύματα).

Άστεγοι και ευάλωτες ομάδες
Πολιτική του one euro job

Περίπου 180.000 Ελληνες ζουν υπό επισφαλείς συνθήκες στέγασης στην ευρύτερη περιοχή των Αθηνών. Κατά εκτίμηση της ΜΚΟ ΚΛΙΜΑΚΑ, κάθε μέρα δύο συμπολίτες μας εισέρχονται στην ευρύτερη κατηγορία των αστέγων. Ενα σημαντικό ποσοστό των αστέγων της Αθήνας είναι ψυχικά ασθενείς και ένα 40% πρώην φυλακισμένοι για μικροκλοπές, χρήση ουσιών ή μικρά χρέη στο Δημόσιο. Μεγάλο ποσοστό των ψυχικά ασθενών ήταν παιδιά με ψυχικά νοσήματα, τα οποία οι γονείς κρατούσαν στο σπίτι. Ομως όταν αυτοί κατέληξαν, δεν υπήρχε κανένας για να τα φροντίσει. Το υψηλό ποσοστό των πρώην φυλακισμένων οφείλεται στην ανυπαρξία πολιτικής επανένταξης μετά την αποφυλάκιση.

Οπως σημειώνεται, τα συσσίτια δεν αποτελούν παρέμβαση στο πρόβλημα των αστέγων. Ομως οι χώροι συσσιτίων πρέπει να αποκεντρωθούν. Η συμμετοχή της Εκκλησίας είναι εξαιρετικά σημαντική, διότι μπορεί να συγκρατήσει αντιδράσεις πολιτών που δεν επιθυμούν σίτιση αστέγων στη γειτονιά τους. Επιπλέον προτείνεται σε συνεργασία με τους δήμους η πολιτική του one euro job, όπου άστεγοι και κοινωνικά αποκλεισμένοι να εργάζονται στον δήμο (π.χ. ως οδοκαθαριστές) λαμβάνοντας ένα ή δύο ευρώ την ώρα για διάστημα όχι μεγαλύτερο των 30 ωρών τον μήνα.

Για τις ευάλωτες ομάδες αλλοδαπών τονίζεται ότι πρέπει να δημιουργηθούν χώροι φιλοξενίας/προστασίας τους. Προϋπόθεση είναι η καταγραφή της δυναμικότητας υποδοχής και της ποιότητας των παρεχομένων υπηρεσιών σε ιδρύματα και νομικά πρόσωπα -δημόσια, ιδιωτικά, εκκλησιαστικά- που μπορούν να φιλοξενήσουν τέτοια άτομα. Το υπουργείο Υγείας χρηματοδοτεί ιδρύματα με τροφίμους υποπολλαπλάσιους των εργαζομένων (15 τρόφιμοι και 78 υπάλληλοι...) που ουσιαστικά είναι άδεια.

Τόσο για τις ευάλωτες ομάδες, όσο και για τους αστέγους προτείνεται η υιοθέτηση του μοντέλου των ΚΟΙΣΠΕ (Κοινωνικοί Συνεταιρισμοί Περιορισμένης Ευθύνης). Στο ανοικτό κέντρο ευάλωτων ομάδων που ετοιμάζεται στη Ριτσώνα, οι αλλοδαποί θα μπορούσαν να παράγουν βιολογικά προϊόντα και να αυτο-εξυπηρετούνται μειώνοντας σημαντικά το κόστος λειτουργίας τέτοιων κέντρων.

Αλλοδαποί χωρίς έγγραφα

Nομοθέτηση βασικών δικαιωμάτων

Στην περιοχή που οριοθετείται από τις οδούς Αγ. Κων/νου, Κολωνού, Πειραιώς, Αγ. Ασωμάτων, Ερμού, Αιόλου, τις πλατείες Ομονοίας, Βάθης, Καραϊσκάκη, Αγ. Παντελεήμονα, Βικτωρίας, Αμερικής, τις περιοχές Εθνικού Μουσείου και Πολυτεχνείου παρατηρείται μετά το 2004 μεγάλη συγκέντρωση αλλοδαπών χωρίς έγγραφα και αιτούντων άσυλο. Οπως σημειώνεται, η υπερσυγκέντρωση είναι αποτέλεσμα της ατελέσφορης πολιτικής διαμονής σε κέντρα παραμονής ή κρατητήρια στην περιφέρεια για κάποιο διάστημα και του επακόλουθου ερχομού τους στην Αθήνα με μια διοικητική απόφαση να εγκαταλείψουν τη χώρα σε 30 ημέρες. Η πλειονότητά τους παραμένει εδώ διότι η επιστροφή στη χώρα προέλευσης είναι πρακτικά ή νομικά ανέφικτη, οπότε αναζητούν στέγη οπουδήποτε. Γι’ αυτό «η απλή εκκένωση χώρων οδηγεί μόνο σε περαιτέρω όξυνση του προβλήματος».

Καταγραφή

Στο πόρισμα συστήνεται καταγραφή του πληθυσμού σε συνεργασία με τις κοινότητες, ενίσχυση των μηχανισμών απέλασης με διμερείς συμφωνίες ή μνημόνια, κατά προτεραιότητα με Μαρόκο και Αλγερία. Τα υπ. Εσωτερικών και Εργασίας μπορούν να προχωρήσουν στη νομοθέτηση βασικών οικονομικών και κοινωνικών δικαιωμάτων υπό ανοχή σε όσους δεν μπορούν να απομακρυνθούν. Στους αιτούντες άσυλο συστήνεται η χορήγηση δικαιώματος νόμιμης εργασίας ως αυτοαπασχολούμενοι. Ετσι ένας πληθυσμός 200.000 - 250.000 ανθρώπων θα ταυτοποιείται, θα συνεισφέρει στα ασφαλιστικά Ταμεία και θα βγαίνει από το περιθώριο. Για τις οικιακές βοηθούς χωρίς έγγραφα προτείνεται η σύναψη διμερών συμφωνιών με τις χώρες από τις οποίες προέρχεται η πλειονότητά τους. Τέλος, περίπου 50.000 αλλοδαποί από τρίτες χώρες μετακαλούνται κάθε χρόνο για εργασία. Αυτές οι θέσεις μπορούν να καλυφθούν από τους εδώ διαμένοντες.

ΑΠOΨH

Ιεράρχηση των δράσεων

Tου Βασιλη Kαρυδη*

Το εν λόγω πόρισμα είναι ευχάριστα ασυνήθιστο για την ελληνική δημόσια διοίκηση. Η προσέγγιση του ζητήματος είναι σφαιρική και συνθετική. Το ζήτημα δεν αντιμετωπίζεται ως αστυνομικό πρόβλημα, παρότι η αστυνόμευση είναι μέρος των λύσεων που αναζητούνται. Μάλιστα θα έλεγα ως παρατήρηση, και όχι βεβαίως ως κριτική, ότι δεν δίνεται η απαιτούμενη έμφαση στην τεχνική πλευρά της αστυνόμευσης.

Μέχρι το τέλος του μήνα αναμένεται και το πόρισμα του Συνηγόρου του Πολίτη που λαμβάνει σοβαρά υπόψη το πόρισμα του υπ. Προστασίας του Πολίτη. Θεωρώ ότι είναι εξαιρετικά αναγκαίο να γίνει ιεράρχηση των δράσεων ως προς τις διαφορετικές όψεις του προβλήματος και ιεράρχηση των όψεων που θα αντιμετωπισθούν πιο άμεσα. Διότι το ζήτημα δεν πρέπει να παραμείνει σε μια ολιστική προσέγγιση, που είναι γενικά σωστή, αλλά να υπάρξουν στάδια βραχυπρόθεσμης και μεσοπρόθεσμης κινητοποίησης με προτεραιότητες και ιεραρχήσεις δράσεων. Δεν μπορούν να γίνουν όλα μαζί. Πέραν των άλλων, θεωρώ αναγκαία τη συγκρότηση ενός ευέλικτου, όχι πολυμελούς, συντονιστικού οργάνου. Αυτό θα συγκεντρώσει τις συναφείς αρμοδιότητες των επιμέρους υπουργείων και φορέων και θα κινητοποιήσει το ανθρώπινο δυναμικό. Με αυτόν τον τρόπο μπορεί να γίνουν μερικά πρώτα βήματα, όχι αμελητέα, χωρίς κάποια ιδιαίτερη οικονομική επιβάρυνση. Πιθανόν να βοηθούσε μια συνάντηση των αρμόδιων φορέων σε σύντομο διάστημα στην κατεύθυνση αυτή.

*Βοηθός Συνηγόρου του Πολίτη για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα και καθηγητής Εγκληματολογίας.

ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 15/5